2008 krizinden bu yana yaşanan en büyük borsa çöküşü
9 Mart’ta dünya borsalarında yaşanan çöküş, küresel kapitalist krizin 2008’in başından bu yana gerçekleşen en büyük çöküştü.
ABD borsasında açılış saatinde düşüş o kadar şiddetliydi ki, sadece beş dakika sonra teknik ticaretin durmasına neden oldu.
Küresel borsalarda yaşanan çökmelerinin ana nedeni, coronavirüsün sebep olduğu üretim kaybına ve büyümedeki durgunluğa ek olarak, petrol-fiyatları-savaşı biçiminde yeni bir tehdidin ortaya çıkmasıydı.
Petrol fiyatları savaşı, Suudi Arabistan’ın Rusya’nın üretimdeki düşüşü kabul etmeyi reddetmesine yanıt olarak petrol fiyatını düşürmesinden sonra başladı. Pazartesi günü, petrol fiyatları 1991’deki ilk ABD Körfez Savaşı’ndan bu yana en düşük seviyelerine ulaştı.
Pazartesi günkü borsa çöküşünün ve daha önceki gün ve haftalarda meydana gelen etkilerin geçici olduğunu gösteren çok işaret yok. Yolda yeni olanı uyaran mükemmel bir fırtına oldu bu.
Avanza ekonomisti Johanna Kull, 9 Mart’ta şöyle diyor: “Petrol fiyatlarındaki çöküş ile birlikte corona nedeniyle talebimizin azalması toksik bir kokteyl yaratıyor ve şu anda piyasanın bu şekilde düşmesine neden olan şey küresel bir resesyon korkusudur”.
Dünya ekonomisi bugün ticaret savaşlarına, büyüyen borç dağlarına ve dengesizliklere yol açan 2007-2009 krizinin başlangıcından daha zayıftır.
Coronavirüsün ölümcül yayılmasından önce bile, Çin’deki ekonomik büyüme yavaşlamıştı (geçen yıl, Çin ekonomisi yüzde 6,1 büyüdü – 29 yılın en düşük büyüme oranı) ve dünya ticareti geçen yılın sonunda büyümeyi bırakırken bazı ülkeler durgunluğun (resesyon) kıyısındaydı.
Özellikle sanayi sektöründe ifade edilen ekonomik faaliyetlerin zayıflığı tehdidiyle karşı karşıya kalınca finansal piyasalara yayıldı ve onları vurdu, hükümetler ve merkez bankaları hedefledikleri konjonktürel canlandırma önlemlerini dirilttiler. Bu, yeni bir “nicel hafifletme” para politikası – faiz indirimleri ve finansal piyasalar (krediler) için ucuz paraya erişimi garanti edecek diğer tedbirler şeklini aldı. O da hisse senedi fiyatları ve karları için yeni geçici bir kayganlaştırıcı madde oldu, ancak reel ekonomi üzerindeki etkisi son derece sınırlıydı.
Ancak coronavirüs yayılmaya başladığında ve dünyanın ikinci en büyük ve yakında en büyük olması beklenen Çin ekonomisi sonunda durunca, zaten var olan krize yönelik tüm bu eğilimler güçlendi.
Çin ekonomisi yılın başından bu yana durma noktasına gelmiş durumda. Paniğe kapılmış diktatörlüğün ve Çinli kapitalistlerin şimdi en yüksek acil durum seviyesini aşamalı olarak kaldırmaya ve sürekli bir bulaşma riskine rağmen işçileri işyerlerine zorlamaya başlaması, çok hızlı bir biçimde daha da kötü bir insani felaket ve ekonomik krizin kaynağı haline gelebilir.
Çin’de hızla düşen büyüme tüm dünyada hissedildi. OECD, 2 Mart’taki son öngörüsünde “Çin’in küresel tedarik zincirleri, seyahat ve emtia piyasalarındaki kilit ve yükselen rolünü yansıtan Çin’deki üretim daralması hissedilmekte” diye yazdı. Ayrıca şöyle de uyarıyordu: ”Asya-Pasifik bölgesine, Avrupa ve Kuzey Amerika’ya yayılan uzun ve yoğun bir coronavirüs salgını, beklentileri önemli ölçüde zayıflatacaktır. Bu durumda, küresel büyüme 2020’de virüs salgını öncesinde öngörülen oranın yarısına, yüzde 1,5’e düşebilir.”
Çin’in ihracatı yılın ilk iki ayında önemli ölçüde düştü ve büyük ticaret açığıyla birlikte bu, Güney Çin Sabah Postası’nın 9 Mart’ta yazdığı gibi rejime durumun “daha da kötüleşeceği” işaretini veriyor.
ABD Federal Rezerv’in kilit oranını 50 puan düşürmesine rağmen geçen hafta Wall Street’in yükselmemesi, “piyasanın” bile faiz indiriminin etkilerine büyük güven vermediği konusunda kapitalist seçkinlerin hem karamsarlığını hem de endişelerini yansıtıyor.
Andreas Cervenka’nın Dagens Industri‘de 3 Mart’ta yazdığı gibi: “Piyasaların coronavirüs endişesi Lehman çöküşünü takip eden haftaları anımsatıyor: Kesin olan tek şey hiçbir şeyin güvenli olmadığıdır. Tahminler ve söylentiler hüküm sürüyor. Aradaki fark, dünya ekonomisinin çıkış noktasının bugün daha kötü olmasıdır. Ve teşvik önlemleri virüsü zor ısırır.”
Bununla birlikte, diğer merkez bankaları da aynı şeyi izleyecek, aynı zamanda hükümetler kapitalizm ve kapitalistler zarar görmesin diye nefes kesen miktarlar harcamaya hazırlanıyor.
Bu, özellikle altyapıya, iş programlarına ve daha fazlasına yapılan yatırımlar şeklinde daha geniş teşvik tedbirleri meselesi haline gelirse, krizin seyrini yavaşlatabilir. Ancak bu tür çabalar bile sürekli durgunluğu önleyemez veya kapitalizme yeni ekonomik ve politik krizlerden kaçınmak için gereken istikrarı sağlayamaz.
Şimdi geniş bir cephede, tüm ekonomik tahminler aşağıya doğru revize edilmekte.
Bloomberg Economics, Çin ekonomisinin 2020 yılının ilk çeyreğinde yıllık bazda sadece yüzde 1,2 oranında büyümesini bekliyor. Ancak Çin ekonomisi Mart ayında hızlı bir şekilde toparlanamazsa, bu tahmin iyimser olabilir.
Çin kapitalizmi, 2008-2009 krizinden bu yana dünya kapitalizminin ana büyüme motoru olmuştur ve kimse onun yerini alamaz, özellikle de Amerikan kapitalizmi de beklenenden daha zayıf gelişiyor, Japonya ve Güney Kore zaten resesyonda ve Euro bölgesinde durgunluk yılın ilk yarısı için negatif gibi görünüyor.
İşçiler ve gençler olarak, kendimizi bekleyen kargaşa döneme politik olarak hızla hazırlamamız gerek. En başta ve en önemlisi, kapitalizmin, sağcı politikaların ve coronavirüs’ün temsil ettiği toksik kokteyle karşı mücadeleye girmeliyiz. Coronavirüse karşı koruma ve önleyici tedbirler, tamamen veya kısmen çalışamayacak durumda olanlar için tam tazminat, ücretsiz tıbbi bakım, genel sağlık sigortası ve halk sağlığı hizmetlerinde hızlı bir genişleme, aşıların geliştirilmesi için ödeneğin yanı sıra sağlık çalışanlarının koşullarında iyileştirme, evden çalışma hakkı ve tüm riskli ortamların derhal kapatılması talep etmeliyiz.
On yıllık kemer sıkma ve durgunluğu izleyen yeni bir küresel durgunluk, milyonlarca gözünde, kapitalist sistemin iflası ve insanların ve gezegenin ihtiyaçlarını karşılayan, uluslararası dayanışma ve demokratik ekonomik planlamaya dayalı sosyalist bir alternatif ihtiyacının altını çizecektir.
Per OLSSON, Rattvisepartiet Socialisterna – ISA İsveç, 10 Mart 2020
